Han ve Kervansaraylar, beldeler arası yolculuklar ve ticari taşımacılığın hayvanların güçlerinden istifade edilerek yapıldığı dönemlerde ihtiyaca binaen ortaya çıkmış ve büyük bir boşluğu doldurmuş olan sosyal hizmet binalarıdır. Yol boylarında ve şehir merkezlerinde yer alan bu tesisler; o beldenin ticari hareketliliğini, devrinin mimarisini özelliğini ve sosyal hayatın yansıtmak açısından önemlidirler. Zira bir beldede mevcut olan han ve kervansarayların sayısı; o yerin nüfus oranı, iktisadi durumu ve halkın geçim seviyesinin yansıtan en büyük kaynaklardır[1]. Tarihsel süreç içinde Kiraz’da sekiz tane han olduğunu tespit ettik. Bu hanların hemen hemen hepsi, Kiraz’ın merkezinde faaliyet göstermekteydiler. Bugün bu hanlardan sadece Özçınarların Hanı ayakta kalabilmiştir. Metruk han, bugün itibariyle çarşı içinde kalmış, yapısal özelliğini ve işlevselliğini kaybetmiştir. Yol çalışmaları sırsında han ikiye bölünmüştür. Bir kısmı Anbarönü Sokak'ta kalmış, hanın diğer kısmı ise Sabit Arlı Caddesi'ne açılan tali yolun sağında kalmıştır. Eski hanın yerinde bugün dükkânlar mevcuttur. Kiraz ilçesinin 1948 yılında ilçe statüsünü kazanması ile birlikte hanların sayısında bir artışın olduğu gözlemlenmektedir. Evliya Çelebi, Seyahatnamesi'nde Kiraz ilçesinden Gülşen kazası olarak bahsetmekte, çarşamba günü kurulan kadim ve kalabalık bir pazarı olduğundan söz etmektedir.

1. Zınk Mehmed’in Hanı: Eskipazar mevkiinde, Çanakçı Mahallesi'nden Arapoğlu Hacı Osman Türkyılmaz’ın evinin bulunduğu yerde idi.
2. Alabıçakların Hanı: Eskipazar mevkiinde, Hamdi ve Hasan Alabıçakların babasının hanı. Bugün bu hanın yerinde Koçların dükkânları bulunmaktadır.
3. Demirci İsmail’in Hanı: Tati İsmail’in hanı olarak bilinirdi. Yarım kalmış bir handı. Otel kısmı yoktu. Bugün Denizbank’ın olduğu yerde faaliyet gösteriyordu.
4. Alanyalıların Hanı: Sahibi Alanyalıların Nevzat Bey idi. Ödemiş’te ikamet eder, Kiraz’a gelir gider idi. Bugünkü Belediye İş Merkezi'nin bulunduğu yerde idi. Bu han, benim çocukluğumda Bulut Emmi tarafından işletilirdi. Bulut Emmi, hanın otel kısmına bakardı. Otel ve müştemilatı geniş bir alanı kaplamaktaydı. Bu han, Kaymakam Sabit Arlı zamanında istimlak edilmiştir. Hanın batısında zahire ambarı yer almaktaydı. Bugün hanın yerinde Peynir Pazarı ve Belediye Ekmek Fırını ile Belediye İş Merkezi'nin dükkânları yer almaktadır.
5. Hancı Kara Memed'in Hanı: Köprübaşı'nda Hacı Neşetlerin dükkânının kuzey batısında idi. Bugünkü Hacı Ahmet Camisi'nin batısında faaliyet gösteriyordu.
6. Şükrü Hocaların Hanı: Şükrü Hocaların Necati Bey işletiyordu. Hanın yerinde bugün yeni bir iş hanı bulunmaktadır. Eczacı Kadriye Hanım'ın eczanesinin bulunduğu köşede Han Kahvesi yer almaktaydı. Sabit Arlı Caddesi üzerinde orta büyüklükte bir handı. Han, üç bölümden oluşmaktaydı: Otel bölümü, hayvanlarının bağlandığı bölüm ve Han Kahvesi. Benim çocukluğumda han kahvesinin çay ocağını Suludereli Raciun (Racun Amca) Önder[2]işletiyordu. Uzun bir süre Racun Amca, bu han Kahvesinde ocakçılık yapmıştır. Şükrü Hocalardan Dilsiz Terzi, hanın üst katında terzilik yapardı.
7. Çobanların Ayşe’nin Hanı: Eskiden burada Şemsiler Mahallesi'nden Zeybek Musa Bey'in evi vardı. Sabit Arlı, Belediye Başkanlığı döneminde (1960 yılı sonrası) bu evi istimlak etti ve yıktırdı. Yerine bugünkü belediye binası yapıldı. Belediye binasının batısında yer alan Belediye Marketi'nin olduğu yerde 1950 yıllarında Çobanların Ayşe Hanım'ın hanı vardı.
8. Özçınarların Hanı: Cumhuriyet Mahallesi'nde Anbarönü sokakta bulunmaktadır. Rahmetli İsmail ve Şükrü Özçınar’ın babası tarafından yaptırılmıştır. Kiraz’da ayakta kalabilen tek handır. Han, bugün yapısal ve işlevsel özelliklerini kaybetmiştir. Cumhuriyet Mahallesi'nde 1960 yılına kadar faaliyet gösteren han, bugün eski halinden hiçbir iz taşımamaktadır. Takriben 1960’lı yıllarda yol çalışmaları sırasında hanın ortasından yol geçirilmiştir. Hanın bir bölümü yolun batısında, diğer bölümü ise yolun doğusunda kalmıştır. Hanın sokağa bakan kısımları, tadilat yapılarak kiraya verilmiştir.

Kiraz’ın yakın tarihinde yer alan kadim hanlarıyla ilgili yazımıza önümüzdeki hafta devam edeceğiz. Okulların tatile girdiği günlerdeyiz. Tüm öğrencilerimize ve öğretmenlerimize iyi tatiller diliyorum. Yaz tatilini nasıl verimli hale getirebiliriz konusunda öğrencilerimize birkaç tavsiyem olacak. Öncelikle kitap okumalıyız. Ödev ve derslerden uzak fakat yeni öğretim yılına da hazır hale gelebilmek için mutlaka kitap okuyarak dimağımızı güçlendirmeliyiz. Tatilin bir bölümünde yaz Kur’an kurslarına katılarak dinimizi ve değerlerimizi öğrenmeliyiz. Diğer bölümünde kültür-sanat ve sportif kurslara katılarak tatilimizi değerlendirebiliriz. Zaman kalırsa kültür amaçlı seyahat ve geziler yapmak suretiyle kültürümüzü, ören yerleri ve müze ziyaretleriyle de tarih bilgimizi güçlendirmeliyiz. Ziyaretlerimize yöremizde bulunan arkeoloji müzeleri, etnografya ve kent müzeleriyle başlayabiliriz. Sağlık ve esenlikle kalın, hoşça kalın...